YILDIZELİ TARİHİ

Sivas ve çevresi ile ilgili yazılan kitaplarda, hazırlanan yıllıklarda Yıldızeli tarihçesinin başlangıcı olarak l639 yılı alınsa da, ilçede tarih öncesinde M.Ö.4500'lerden itibaren yerleşimlerin olduğu, yapılacak yeni arkeolojik çalışmalarla bu tarihin çok daha öncelerine inebileceği anlaşılmıştır. İlçenin Kalkolitik Devir'den itibaren, Eski Tunç, Orta Tunç, Hitit, Frig, Med ve Pers dönemleri, Makedonya Krallığı ve Hellenistik dönem, Roma, Bizans, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı döneminden günümüze kadar uzanan bir tarih sürecinde Orta ve Doğu Anadolu'nun bir geçiş bölgesi olarak sürekli iskana tabi olduğu anlaşılmaktadır.

Yeterli araştırma olmaması sebebiyle Yıldızeli civarında antik ismi bilinen yerleşim yoktur.

Bugünkü ilçe merkezinin bilinen ilk adı “YENİHAN”dır. Bu isim yöreye l639 yılında ilçenin yerleşim yeri olarak kurulduğu sırada yaptırılan handan dolayı verilmiştir. Osmanlılar döneminde ve Cumhuriyetin ilk yıllarında da aynı şekilde kullanılmıştır.

1936 yılında, ilçe sınırları içerisinde bulunan ve bölgenin en yüksek dağı olan Yıldız Dağı'ndan (2557 m) esinlenerek “Yenihan” adı “YILDIZELİ” olarak değiştirilmiştir.

IV. Murat Döneminde Yıldızeli'nin Kuruluşu ve Gelişimi

1639 yılına kadar Yıldızeli ilçesinin bugünkü yerleşim alanının sazlık ve bataklık bir yer olduğu ve bölgede iki-üç evlik bir köyün varlığı hakkında çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde bu bölgenin buradan geçenler için korkulu bir dar geçit olduğu belirtilmektedir.

1639 yılında Osmanlı Devleti'nin XVIII. Padişahı olan IV. Murat, Bağdat Seferi'ne çık­madan önce I. Veziri Kemankeş Kara Mustafa Paşa'ya sefere gidecek ordu için konak­lama merkezleri yapılması için emir vermiştir.

Bunun üzerine Vezir Kemankeş Mustafa Paşa, ordu güzergahı üzerinde bulunan ve Tokat, Yozgat ve Sivas il yollarının kesiştiği yer olan bu­günkü Yıldızeli'nin bulunduğu yere gelerek, bataklık ve sazlık alanı kurutmuş; 1639-1640 yıllarında buraya büyük bir han, bir cami, iki mescit, bir hamam ve bir de sıbyan mektebi yap­tırarak burayı yerleşim alanı olarak kurdurmuştur.

Yeni kurulan bu yerleşim alanına bölgeye yakın yerlerden halkın yerleşmesi sağlanmıştır. IV.Murat bu yeni yerleşimin bütün yetkisini Kemankeş Kara Mustafa Paşa'ya vermiştir. Kemankeş Kara Mustafa Paşa Yıldızeli'nde bir vakıf kurdurarak buraya yerleşenlerden vergi alınmamasını, askerlikten muaf tutulmasını ve güvenliklerinin sağlanmasını isteyerek, nüfusun artmasını gerçekleştirmiştir.

Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde Yıldızeli'nin kuruluş yıllarında evlerin kire­mit ile örtülü, hanın 100 at alacak kadar büyük olduğunu, hanın önündeki caddenin sağında ve solunda 40-50 dükkanın var olduğunu; ayrıca hanın Sivas kapısı yönünde “Hindi Baba” adında bir de ziyaretgahın bulunduğunu belirtmektedir.

IV. Murat'ın Bağdat Seferi sırasında ordunun konaklaması için kurulan eski adı ile “Yenihan” yeni adı ile “Yıldızeli” 1650-1874 yılları arasında bucak olarak Sivas iline bağlı kalmış, 1875 yılında da aynı ile bağlı olarak ilçe yapılmıştır. İlçe olduğu yıllarda Yıldızeli'ne bağlı 10 nahiye ve l5 köy olduğu bilinmektedir.

İlçemiz belli tarihlerde yurdun değişik yörelerinden göç almıştır. Tarihte 93 harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rus zulmünden kaçarak Anadolu içlerine göç eden Kars halkından bir bölümü Yıldızeli ve çevresine yerleşmişlerdir. 1915 yılında dönemin Sivas Valisi Muammer Bey zamanında ilçe merkezine bir okul yaptırılmıştır.

19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basan Mustafa Kemal Paşa, 27 Haziran 1919'da Tokat-Yıldızeli üzerinden Sivas'a gelmiş, Vali Reşit Bey tarafından askeri törenle ve büyük bir coşku ile karşılanmıştır. Ertesi gün Sivas'ta kongre yapılması kararı alınmış, Mustafa Kemal Paşa 28 Haziran l919'da Erzurum'a hareket etmiştir. 9 Temmuz 1919'da ordudan istifa etmek zorunda kalmıştır.

2 Eylül 1919'da Mustafa Kemal Paşa, Erzurum yolundaki Paşa Pınarı mevkiinde halk tarafından büyük bir coşku ile karşılanır. 4 Eylül l9l9 günü Mektebi Sultanî'de (Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi) kongre açılmıştır. Cumhuriyetin temelleri burada atılmıştır.

Kurtuluş Savaşı'nın başlamasından sonra eski sabıkalılardan Postacı Nazım ve Kara Mustafa tarafından isyan çıkarılmıştır. 14 Mayıs 1920' da başlayan isyan, Yozgat ve Zile taraflarını da etkilemiştir. Milli Mücadele'ye karşı başlatılan bu isyan Antep bölgesinden gelen Kılıç Ali Bey ve Erzurum'dan gelen Milli Kuvvetler tarafından 12 Haziran 1920'de bastırıl­mış, Yıldızeli, Yozgat ve Zile çevresinde asayiş sağlanmıştır.

Milli Mücadele'nin kazanılıp Cumhuriyetin ilanından sonra Mustafa Kemal Atatürk birçok kez, Yıldızeli üzerinden Sivas'a gitmiştir. Cumhurbaşkanı olarak 27 Eylül 1924 tarihinde eşi Latife Hanım ve beraberindekilerle, 19 Eylül 1928 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü ve heyet, Tokat'tan gelip Yıldızeli üzerinden Yazı ve Harp İnkılaplarını halka tanıtmak amacı ile Sivas'a geçmiştir.

Cumhuriyet döneminde köy çocuklarının eğitim ve öğretiminin sağlanarak köylerine dönüşlerinde eğitim ve sosyal hayatta köylerin kalkınması amacı ile uygulamaya konulan Köy Enstitüleri, projesi dahilinde 1 Ocak 1942 tarihinde Pamukpınar Köy Enstitüsü kurulmuş, ilk müdürlü­ğüne de Tahsin Müslüm Türkbay atanmıştır.

İlk yıllarda iptidai bir şekil de çadır ve barakalarda öğrenim veril­miş; daha sonra 1949 yılında okul binası, revir, atölyeler, yatakhane ve yemekhane inşaatları bitirilerek öğrenim devam etmiştir.

Köy enstitülerinin kapatılmasından sonra da burada eğitim ve öğretim devam etmiştir

1943 yılında Cumhurbaşkanı Sayın İsmet İNÖNÜ, 1969 yılında Cumhurbaşkanı Sayın Cevdet SUNAY, okulu ziyaret etmişler ve ilçede incelemelerde bulunmuşlardır.

COĞRAFÎ KONUM

1400 m. rakımıyla, İç Anadolu Bölgesi'nin en yüksek ilçelerinden biri olarak bilinen Yıldızeli, 2645 km2'lik yüzölçümüne sahiptir. İlçe topraklarının doğusunda Sivas merkez, batısında Yozgat'ın Akdağmadeni, kuzeyinde Tokat'ın Sulusaray ile Yeşilyurt, güneyinde Sivas'ın Şarkışla ilçesi bulunmaktadır.

Yıldızeli Sivas il merkezine 47 km. uzaklıkta olup Sivas-Ankara ve Sivas-Tokat yolu üzerinde yer almaktadır. Aynı zamanda ilçede, Sivas-Samsun demiryolu ulaşım ağı da mevcuttur.

YÜZEY ŞEKİLLERİ

İç Anadolu Bölgesi'nin kuzeydoğusunda yer alan Yıldızeli, yüksek ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Kuzeyi ve doğusu dağlıktır. Güneye doğru dağların alçalmasıyla geniş ve hafif engebeli araziler oluşmaktadır. Kuzeyi, doğusu ve orta kesimleri akarsularla yarılarak derin vadilerle parçalanmıştır. Topraklarının çoğu, 3. zamana ( tersier) ait rüsubi ( tortul ) arazilerdir. Bu zamanda meydana gelmiş organik kalker, kil, marn, gre, kum, mermer gibi çeşitli yapıyı arazide bulmak mümkündür. İlçenin ve Direkli Nahiyesi'nin bazı kısımlarındaki topraklar miosen tabakalarından oluşmuştur.

İlçenin batı kesimlerinde rakımın düşük olması nedeniyle bitki örtüsü zengin ve tarıma elverişli araziler de fazladır. Yıldızeli yerleşim itibariyle Çal Dağı'nın kuzeye bakan eteklerinde yer almaktadır.

DAĞLARI VE OVALARI

Yıldızeli güneyde Çal Dağı, kuzeybatıda Çamlıbel dağları ile çevrilidir. İlçenin kuzeydoğusunda bulunan ve sönmüş volkanik dağı olan Yıldız Dağı, 2537 m yükseklikle önemli yükseltilerindendir. İlçenin diğer yükseltilerini Tura, Gürcü ve Akdağlar oluşturmaktadır.

Yıldızeli (Bedehdun) Ovası, Yıldızeli Çayı vadisinin genişleyen tabanında ve Sivas- Tokat karayolunun iki yanında uzanan bu ova pek geniş değildir. Ovanın ortasından geçen Yıldızeli Çayı'nın suları yazın azalır. Bu nedenle Yıldızeli Çayı'ndan, sulamada pek fazla yararlanılamaz. Bir ovadan çok, yüksek bir düzlük durumundaki bu tarım alanın sulanabilen yerlerinde şeker pancarı, ayçiçeği, patates gibi ürünler yetiştirilirken sulanamayan yerlerinde ise tahıl ürünleri yetiştirilmektedir.